Nhắc đến Huế – không gian của những đền đài, lăng tẩm, chùa chiền cổ kính, không thể bỏ qua một trong những loại hình nghệ thuật đậm chất Huế nhất nơi này – ca Huế. Được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia 2015, trên đà vươn tầm đến Di sản văn hoá Đại diện nhân loại, ca Huế trên sông Hương luôn được ưu ái bởi lẽ sông Hương như một sợi dây thần linh, nối những làn điệu “Nam Ai, Nam Bình” với người du khách phương xa.
Ca Huế – Quốc nhạc đương đại
Ca Huế là một thể loại âm nhạc cổ truyền của xứ Huế, được hình thành từ sự kết hợp dòng ca nhạc dân gian với ca nhạc cung đình
Đi cùng với chiều dài lịch sử Cố đô Huế, ca Huế là loại hình nghệ thuật mang đậm hơi thở đương đại. Phát triển cùng với ca trù Bắc bộ và đờn ca tài tử Nam bộ, ca Huế một trong ba thể loại nhạc thính phòng đạt trình độ phát triển bậc nhất trong kho tàng âm nhạc truyền thống Việt Nam.
Sự hình thành và phát triển của ca Huế
Ra đời vào nửa cuối thế kỷ XVII, ca Huế trở thành thú vui tao nhã của hoàng tộc và hoàng thân quốc thích thời bấy giờ. Khi Huế là thủ phủ của xứ Đàng Trong và kinh đô của nhà Nguyễn sau đó, ca Huế trở thành loại hình nghệ thuật xuất thân cung đình duy nhất. Ca Huế đạt đến trình độ đỉnh cao biểu diễn từ thời Minh Mạng (1820-1840) đến thời Tự Đức (1848-1883).[1]
Nhưng vào hàng thập kỷ dài trầm luân chiến tranh, hoạt động ca Huế bị ngưng trệ từ 1945-1989, ca Huế dần bị quên lãng và mai một. Mãi cho đến thời kỳ đổi mới, khi Thừa Thiên Huế tái lập tỉnh, ca Huế dần được phục dựng và trở thành loại hình nghệ thuật diễn xướng độc đáo, tô điểm sáng cho nền du lịch xứ Thần Kinh, một nét đặc sắc du khách không thể bỏ qua khi dừng chân tại đây.
Ca Huế khởi nguồn từ hát cửa quyền dành cho vua chúa và giới thượng lưu say mê nghệ thuật đương thời. Theo thời gian, ca Huế sau đó lan rộng ra dân gian, hoà với âm nhạc đương đại Huế đang phát mầm, cho ra dư vị mang đậm dấu ấn địa phương ngọt ngào, mềm mại.
Ca Huế có một hệ thống thanh nhạc và khí nhạc vô cùng bài bản và đa dạng hơn 60 tác phẩm, với hai điệu thức lớn là Điệu Nam và Điệu Bắc có âm hưởng đối lập nhau. Nếu như Điệu Bắc mang cảm giác xuân thì tươi sáng, âm sắc trong trẻo, rộn rã với Cổ bản, Long ngâm, Hành vân,… thì Điệu Nam lại trữ tình sâu lắng, bất giác bi thương, khiến người ta chiêm nghiệm với Nam ai, Nam Bình, Tương tư khúc. Ngoài hai điệu lớn, Ca Huế còn phong phú với các điệu hơi dựng biến đổi sắc thái, từ hơi ai sang hơi oán luyến láy biến đổi không ngừng là nét độc đáo của loại hình này.
Bản hoà tấu của 5 loại nhạc cụ
Sự phức tạp trong tầng tầng lớp lớp âm điệu của Ca Huế đến từ sự hòa quyện của các loại nhạc cụ cổ truyền và những quy định nghiêm khắc của chúng. Để biểu diễn Ca Huế cần phải có tối thiểu từ 4 đến 5 loại nhạc cụ trong dàn “ngũ tuyệt”, trong đó không có cây đàn tam mà thay vào bằng cây đàn bầu, gồm: đàn bầu, đàn tranh, đàn nguyệt, sáo, sênh, phách. Ngoài ra còn có song loan, một nhạc cụ gõ bằng gỗ do ca nương gõ nhịp hoặc do một nhạc công kẹp dưới bàn chân để điểm nhịp cho các bài ca.[2]
Người nhạc công buộc phải thuộc hết những làn điệu của ca Huế. Tính chuyển biến của âm điệu chính là nơi các nhạc công thể hiện kỹ năng của mình với những kỹ thuật tuyệt diệu nhấn, rung khác nhau: nhấn nửa bậc, một bậc, bậc rưỡi, 2 đến 3 bậc; đến nhấn vuốt, nhấn mổ, nhấn nhảy, nhấn rung, nhấn lật ngón và các loại kỹ thuật như chầy, hưởng, vã, mổ, bấm, bịt, day, chớp, búng, phi, rãi…
Người nhạc công áo the khăn xếp chỉnh tề tấu lên những bản nhạc hòa cùng tiếng hát ca nương và tiếng nước vỗ vào mạn thuyền tạo nên sức hút kì diệu của ca Huế, ru người nghe đến lạc thiên tiên cảnh chỉ qua âm thanh.
Ca nương – người bảo tồn di sản
Ca Huế không thể hoàn hảo nếu không nói đến những ca nương – những con người dùng cả đời để bảo tồn di sản phi vật thể này. Ca Huế là thể loại âm nhạc bác học thính phòng, yêu cầu rất cao về kỹ thuật ca hát. Một người ca nương ca Huế phải được trải qua một quá trình đào tạo lâu dài, có khi là từ thuở thơ ấu và phải người bộc lộ năng khiếu âm nhạc từ sớm.
Từng cái nhấn âm, nhả chữ, lấy hơi đều phải thuần thục lúc biểu diễn thể hiện cái cốt cách hoàn hảo của người Huế cho ta thấy được sự tỉ mỉ, giữ gìn của họ đối với di sản này. Trong ca Huế có nhiều điệu thức, làn hơi, biến âm, biến điệu, người ca nương phải luôn linh hoạt xử lý bản nhạc uyển chuyển, chuẩn giọng Huế mà vẫn gửi gắm được cảm xúc với giai điệu. Đối với ca nương mà nói, ca Huế là không chỉ là một công việc mà còn là cuộc đời, là tín ngưỡng. Cũng nhờ có họ mà di sản này được phục hưng, thịnh vượng và lan truyền.
Trải nghiệm âm sắc ca Huế trên sông Hương
Ca Huế mang đậm sắc thái cung đình nhưng cũng là sự hoà trộn với âm hưởng dân gian, phát sinh từ âm vực của giọng nói người Huế, gần gũi với Hò Huế, Lý Huế. Ca Huế được “bình dân hoá” trên những chiếc thuyền đôi, thuyền đơn trên sông Hương vì thế mà sống mãi trong lòng dân gian.
Hương Giang vang câu Nam Ai, Nam Bình
Ngồi nghe sóng đập mạn thuyền, hòa cùng những luyến láy của câu Nam Ai, Nam Bình từ lâu đã là cái thi vị của người du khách phương xa khi đến Huế hoặc chính là người bản địa cũng say mê thứ di sản này của quê hương.
Hiện nay, ca Huế trên sông Hương có trên 128 chiếc thuyền rồng đơn, đôi với mỗi buổi biểu diễn được quy định là hơn 60 phút. Chương trình phải có ít nhất bảy diễn viên và nhạc công khi biểu diễn trên thuyền đơn; tám diễn viên và nhạc công khi biểu diễn trên thuyền đôi. Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế đã cấp thẻ hành nghề hoạt động ca Huế trên địa bàn tỉnh cho 457 ca sĩ, nhạc công. Tính trung bình, mỗi năm, tỉnh Thừa Thiên Huế có hơn 15.000 suất diễn ca Huế, phục vụ hơn 350.000 lượt khách nghe ca Huế trên sông Hương hoặc tại các cơ sở dịch vụ du lịch và một số địa điểm khác trên địa bàn tỉnh nhằm tạo nét đẹp văn hóa hấp dẫn khách.[3]
Thưởng thức ca Huế trong không gian văn hoá của Hueritage
Ngự Thuyền by Hueritage chứa đựng không gian văn hoá của cả vùng Cố đô yêu thương. Ca Huế trên sông Hương trong không gian của Hueritage là một trải nghiệm nhất định phải thử một lần, một lần trải nghiệm một lần nhớ mãi, là thêm một lần muốn quay trở lại.
Trong không gian thanh tịnh, ngồi trên Ngự Thuyền nghe âm sắc ngọt ngào của người ca nương không khỏi cho người ta nhớ thương và say mê đến kì lạ. Bao phủ âm thanh là không gian đương đại của Ngự Thuyền, phảng phất ánh đèn phản chiếu từ mặt sông, tất cả tạo nên một cảm giác lắng đọng và mê hoặc đến nao lòng.
Hueritage – Ngự thuyền văn hoá đa giác quan
Ngự Thuyền by Hueritage là nhà hàng với đa loại hình dịch vụ từ fine dining đến thưởng lãm văn hoá, nghệ thuật của xứ sở kinh đô thần kỳ. Phát triển cùng xu thế đương đại, ẩm thực cao cấp được phát triển theo hướng đơn giản hơn. Tại đây, Hueritage mong muốn phục vụ du khách thưởng thức ẩm thực truyền thống Huế theo cách thức độc lạ riêng biệt. Kết hợp cùng không gian bao quanh là nghệ thuật kiến trúc pháp lam, trúc chỉ, sơn mài điêu khắc, tạo nên trải nghiệm fine-dining sâu sắc tuyệt hảo.
Đi cùng với ẩm thực là không gian văn hoá với nhiều loại hình trình diễn từ những ca nương ca Huế đến các nghệ nhân của các làng nghề nghệ thuật, đem đến cho các thực khách đậm đặc “chất Huế” trên chuyến du thuyền của mình.
Nhạc sư Nguyễn Hữu Ba nhận xét: “Ca Huế phát sinh từ miền sông Hương, núi Ngự. Có thể nói rằng những nhạc điệu của ca Huế là do tiếng mái chèo khuấy nước của cô gái Kim Long, từng bước chân của nàng cung phi trong vườn ngự, tiếng gió mùa xuân thổi trên khóm hoa hồng hạnh hoà hợp lại mà tạo nên. Giọng Huế lả lướt những âm phụ xa vời, gợi cho lòng ta những niềm vui êm sáng, những nỗi buồn mênh mang và một tình yêu nước thương nòi vô cùng tha thiết”
Khi cầu Trường Tiền lên đèn, những chiếc thuyền rời bến là một đêm ca Huế chính thức bắt đầu với biết bao cảm xúc nao lòng của du khách. Mỗi câu ca đưa người ta về với một cung đình sơn son thếp vàng của cả một triều đại đã khép lại thật huy hoàng. Ca Huế – loại hình di sản phi vật thể xứng đáng được tôn vinh và lưu truyền ngàn đời với những gì đã mang lại cho tinh thần cho người dân Việt Nam và cả thế giới.